Mặt đứng từ đường họ Nguyễn thôn Tồn Thành- Giao Thịnh

        Năm 1828, 1829, Doanh điền sứ Nguyễn Công Trứ tổ chức công cuộc khai hoang tại vùng ven biển các tỉnh: Thái Bình, Ninh Bình, Nam Định. Tại vùng ven biển Giao Thuỷ (Nam Định), ông đã lập tổng Hoành Thu, trong đó có ấp Tồn Thành (còn gọi là ấp Ba).

          Trước cách mạng tháng 8- 1945, từ đường họ Nguyễn thuộc ấp Tồn Thành, tổng Hoành Thu, huyện Giao Thuỷ, tỉnh Nam Định. Sau cách mạng tháng 8- 1945, có sự điều chỉnh địa giới đồng loạt với việc bỏ cấp tổng, lập cấp xã trên cơ sở một hoặc nhiều làng, xã cũ. Tồn Thành trở thành một thôn của xã Giao Hoan.

          Ngày 28-3-1969, 2 xã Giao Hoan và Giao Hiếu hợp nhất thành xã Giao Thịnh (Theo Quyết định số 164-NV của Bộ trưởng Bộ Nội vụ).

          Hiện nay, Giao Thịnh là một trong 22 đơn vị hành chính cấp xã, thị trấn của huyện Giao Thuỷ; có diện tích tự nhiên 981,47ha, số dân trên 13000 người, phân bổ thành 6 thôn: Tồn Thành, Bỉnh Di, Thức Hoá, Mộc Đức, Du Hiếu, Thanh Trì với 16 xóm, từ xóm 1 đến xóm 16; ở vị trí địa lý, phía bắc giáp xã Giao Tân, phía nam giáp xã Giao Lâm, phía tây giáp huyện Hải Hậu, phía đông giáp xã Giao Yến và Giao Phong. Từ đường họ Nguyễn được xây dựng tại xóm 2 của thôn Tồn Thành.

Mặt bên từ đường

 Ngai thờ mang phong cách thời Nguyễn

          Từ đường họ Nguyễn là nơi thờ tự và tri ân công đức của các thế hệ con cháu dòng họ và nhân dân đối với Thượng tổ- Thiếu Bảo, Bình Quận Công Nguyễn Văn Ích. Ông là một vị đại quan đã có nhiều công lao đóng góp trong việc xây dựng đất nước dưới hai triều vua: Lê Anh Tông (1567- 1573) và Lê Thế Tông (1573- 1600). Sau khi về quê trí sỹ, ông đã tổ chức nhân dân khẩn hoang mở rộng vùng đất Hạc Châu xưa, Xuân Châu ngày nay. Thượng tổ Nguyễn Văn Ích đã được nhân dân suy tôn, các triều đại phong kiến sắc phong là Thành hoàng làng. Bên cạnh việc thờ tự ông tại đền làng, con cháu dòng họ còn lập từ đường để thờ tự (trong đó có từ đường họ Nguyễn ở Tồn Thành, Giao Thịnh), thể hiện truyền thống trong đạo hiếu của dân tộc.

        Từ đường họ Nguyễn còn là nơi thờ tự các vị tổ của dòng họ, những người đã đóng góp nhiều công lao trong công cuộc khai hoang, lấn biển mở đất, dựng xây  đất Tồn Thành, Giao Thịnh, Giao Thuỷ, tiêu biểu là Thuỷ tổ Nguyễn Phúc Đoan. Việc thờ tự tại ngôi từ đường đã nói lên tấm lòng thành kính và sự biết ơn sâu sắc của con cháu họ Nguyễn đối với người có công dựng làng, giữ nước, đồng thời có tác dụng giáo dục truyền thống lịch sử, văn hoá cho các thế hệ mai sau.

         Từ đường họ Nguyễn toạ lạc trên một khu đất cao ráo, thoáng đãng, rộng 406m², mặt quay về hướng tây nam; phía trước từ đường là cánh đồng làng, phía sau và hai bên tiếp giáp khu dân cư của xóm 2 thôn Tồn Thành, xã Giao Thịnh, huyện Giao Thuỷ. Nhìn từ ngoài vào trong, từ đường gồm các thành phần kiến trúc: sân, nhà khách và công trình chính.

          Sân từ đường rộng 121,98m² (11,40m x 10,70m), lát gạch đỏ thuận lợi cho việc tế lễ. Xung quanh sân có xây tường hoa cao 1,30m tạo quy mô khép kín.

          Nhà khách ở vị trí bên phải từ đường gồm 3 gian, dài 7,40m, rộng 4,53m, xây gạch vữa trát vữa, đổ mái bê tông dùng làm nơi hội họp của con cháu dòng họ trong những kỳ lễ.

          Công trình từ đường kiến trúc theo kiểu chữ “công” gồm 3 toà: tiền đường, trung đường và hậu cung.

          Toà tiền đường 3 gian, dài 9,10m, rộng 5,60m xây theo kiểu cuốn vòm, cột gạch. Hai bên hồi tiền đường có xây 2 cột đồng trụ cao 5m, cạnh vuông 0,48m. Cột trụ cấu tạo thành ba phần: đỉnh trụ đắp hoạ tiết nghê chầu, thân trụ là một khối vuông tạo gờ chỉ nhấn nổi câu đối chữ Hán, chân đế đắp hình cổ bồng.

          Phần nội tâm của toà tiền đường bố trí thành 3 gian: gian giữa rộng 2,95m, hai gian bên rộng 2,90m. Để tạo nên bộ khung chịu lực, ngoài việc sử dụng 3 lớp vòm cuốn chạy suốt chiều dài của công trình, bên trong còn bố trí 4 cây cột gạch cạnh 0,40m tạo thành  2 bộ vì theo kiểu giá chiêng ở gian giữa. Hai gian bên có các cây cột gạch xây bám tường.

          Để giảm bớt sự nặng nền cho công trình kiến trúc, tại toà tiền đường, con cháu dòng họ đã tạo hệ thống cửa võng ở cả 3gian với hoạ tiết triện tàu, tứ linh và bài trí nhiều đồ thờ tự có giá trị như bát bửu, nhang án, câu đối, đại tự…

          Nền tiền đường tồn cao hơn mặt sân 0,53m, lát gạch đỏ, phía trước tạo bậc lên xuống.

          Cửa tiền đường: cửa gian giữa rộng 0,82m, lắp hệ thống cánh cửa bằng gỗ lim kiểu bức bàn, sơn màu đỏ.

          Mái toà tiền đường gắn ngói nam. Bờ nóc đắp hoạ tiết đường triện tàu, lưỡng long chầu nguyệt.

Bài trí thờ tự tại tiền đường như sau: gian giữa đặt ban thờ công đồng, hai gian bên đặt hệ thống thần chủ thờ các vị tổ kế thành của dòng họ Nguyễn.

          Trung đường 1 gian xây quay dọc nối mái với tiền đường, dài 3,10m, rộng 2,95m, xây cuốn vòm, mái gắn ngói nam, nền lát gạch đỏ.

          Từ trung đường thông sang hậu cung có 3 ô cửa (cửa giữa cao 1,92m, rộng 1,05m; hai cửa bên cao 1,92m, rộng 0,57m) phía trên cửa tạo hệ thống bức thuận (bằng bê tông) trang trí đề tài: long vân, phượng vũ.

        Bên cạnh giá trị về lịch sử và kiến trúc nghệ thuật, hàng năm tại ngôi từ đường còn diễn ra nhiều ngày lễ, sinh hoạt văn hoá góp phần đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của con cháu dòng họ và nhân dân địa phương, đồng thời thể hiện truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, của dân tộc. Tiêu biểu nhất là ngày Lễ Kỵ tổ:  Là ngày đại lễ của dòng họ. Trước năm 1954, dòng họ lấy ngày kỵ giỗ Thuỷ tổ Nguyễn Phúc Đoan, người có công theo Doanh điền sứ Nguyễn Công Trứ cùng 19 vị tổ của các dòng họ khác về đất Tồn Thành khai hoang lập ấp, tức ngày 12 tháng 2 âm lịch. Thời gian này, ngoài phần ruộng kỵ giỗ do con cháu dòng họ tiến cúng, họ còn có lệ người  trong họ sinh con trai, con gái hay có con dựng vợ, gả chồng thì đóng cho quỹ họ một thùng thóc (khoảng 20kg) để họ dùng vào ngày kỵ giỗ và các dịp lễ tiết.

          Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ xâm lược, con cháu họ Nguyễn có hơn 80 con em lên đường nhập ngũ bảo vệ tổ quốc, trong đó có 10 người đã anh dũng hy sinh tại các chiến trường, 12 người là thương bệnh binh, 11 người là sỹ quan quân đội. Số lượng huân, huy chương, bằng khen của các cá nhân, gia đình trong dòng họ được Đảng và Nhà nước trao tặng là 48. Theo thống kê của Ban trị sự dòng họ, hiện nay họ Nguyễn có 5 chi (gồm: 4 chi ở Tồn Thành, Giao Thịnh, Giao Thuỷ và 1 chi ở Hạc Châu, Xuân Châu, Xuân Trường) với trên 400 nhân khẩu (150 đinh). Trong số con em của dòng họ, 26 người có trình độ Đại học và trên đại học, 21 người có trình độ Cao đẳng và Trung cấp, nhiều người đã trưởng thành. Con cháu dòng họ Nguyễn đang ngày đêm đóng góp sức mình trên mọi lĩnh vực công tác, góp phần xây dựng quê hương, đất nước.